УИХ-ын гишүүн, Хууль зүй дотоод хэргийн сайд асан Ц.Нямдорж сэтгүүлчдийн асуултад хариулт өглөө.
ВИДЕО:
-Ерөнхий сайд ҮАБЗ-ийн гишүүнээр ажиллаж байсан хүмүүст Тусгай үүрэгт элчин сайдаар ажиллах санал тавьсан. Та Тусгай үүрэгт Элчингээр ажиллах уу. Ажиллавал ямар ажил хариуцан ажиллах вэ?
-Надад тусгай үүрэгт Элчин сайдаар ажиллах санал ирсэн. Одоохондоо би өөрөө ямар ч санал хэлээгүй байна. Шаардлага гарвал зөвлөгөө өгөх зүйл гарах л байх. Энэ бол албан ёсны албан тушаал биш. Цалин, элдэв юм шаардахгүй. Төрийн эрх ашигтай холбоотой асуудал байвал цаашид хэрхэх вэ гэдэг дээр ганц нэг санал хэлж болно. Тийм түвшинд л байгаа.
-Нам, төрд өндөр албан тушаал хашиж байсан хүмүүс улс төрөөс явахаараа ямар нэгэн албан тушаалд томилогддог байдал жишиг болсон. Харин таны тухайд улс төрөөс явсан ч албан тушаалд томилогдохгүй байна. Ер нь та энэ асуудалд ямар байр суурьтай ханддаг вэ?
-Улс төрд байгаа хугацаандаа гал шиг дүрэлзээд явсныхаа дараа чимээгүй байсан нь дээр. Би ийм хатуу байр суурьтай байдаг. Улс төрд байна гэдэг төрд тангараг өргөөд цэргийн хүн шиг зүтгэнэ гэсэн үг. Шаардлага гарвал амиа өгнө гэсэн тангараг шүү дээ. Гарсныхаа дараа будилаан хутгах дургүй. Энэ бол миний араншин. Төрийн эрх ашгийн үүднээс зөв замаар явахад яавал алдаа бага гаргах, яавал зөв явах вэ гэдэг дээр дарга нар дуудаад санал сонсвол хэлнэ. Улс төрд байсан хүнд явах хугацаа гэж байдаг. Тэр хугацаагаа сайн мэдрэх хэрэгтэй. Явсныхаа дараа түүх ярина уу гэхээс одоо явж байгаа ажилд будилаан хутгах хэрэггүй.
-Өнгөрсөн хугацаанд танд ямар ажлын саналууд ирсэн бэ?
-Ганц нэг санал ирсэн.
-Элчин сайдаар явах ч гэдэг юм уу санал ирсэн үү?
-Үгүй ээ, би яалаа гэж тийм юманд явах юм бэ. Би чинь явах цагаа мэдэрдэг хүн. Гэхдээ улс төрд байсан хүнд алдчихвий гэсэн болгоомжлол маш их байдаг. Одоо ч гэсэн тийм зүйл харагдаад ганц нэг зүйлд саналаа дарга нарт хэлдэг. Гэхдээ хүлээж авах, эсэх нь өөрсдийнх нь асуудал. Төрд удаан зүтгэсэн хүн бие нь явлаа ч сэтгэл нь үлдчихдэг юм. Гэхдээ аль болохоор эх орондоо, төр улсдаа хоргүй байх юмсан гэдгийг бодож байх ёстой. Төрийн төлөө гэх сэтгэл арилдаггүй юм байна. Эд нарыг алдахаар дагаж санаа зовоод, оносон шийдвэр гаргахаар дагаж баярлаад байдаг юм байна. Би завсаргүй энэ төрд их удаан хугацаанд ажилласан бараг цорын ганц хүн. Хэдийгээр өндөр албан тушаалын дээд цэгт нь хүрээгүй ч 28 жил гэдэг бол дэндүү урт хугацаа. Одоо бол ажил хийж байгаа залуучуудад амжилт хүсэх, сэрэмжлүүлж хэлэх л ажил хийнэ.
-Та алдахаар нь санаа зовж байна гэж байна шүү дээ. Энэ Засгийн газар юун дээр алдаж байна вэ. Та Хууль зүйн сайдаар маш олон жил ажилласан. Одоо бол Хууль зүйн сайд нь гарч ирээд хэргийн материал яриад байдаг болсон. Энэ бүгдийг хараад та юу гэж бодож байна?
-Энэ дээр нь больчихвол яасан юм гэдгээ хэлнэ. Би хэрэг ярьдаггүй байсан. Арга ядсан ганц нэг юман дээр ярьж байсан. Ингэхдээ шүүхийн шийдвэр хүчин төгөлдөр болсны дараа ярьж байсан. Хуулийн сайд хүнд алхах улаан шугам гэж юм байдаг. Энэ тал дээр залуу сайд нар бодож байгаа байлгүй гэж бодох юм.
Монгол Улс шинэ нийгэмд шилжээд 35 жил болж байна. Монголын эдийн засаг хаврын цас хайлсны дараа тачир ногоо хардаг шиг үе дээрээ байгаа. Ийм үед эдийн засгийн асуудалд хуулийн хүчээр хутгалдах маш осолтой байдаг. Би цагдаагийн байгууллагыг бизнест оролцохгүй гээд бараг хөдөлгөдөггүй байсан. Улс төрийн хаялгатай компани хоорондын тэмцэлд оролцохгүй, шантааж хийхгүй гэдэг байсан. Бизнесийг тачир ногоо шиг байх үед нь гишгэчихвэл дахиж сэргэдэггүй гэдэг зүйлийг хатуу баримталж 20-иод жил явсан. Үүн дээр бас сэтгэл зовоосон юмнууд яригдаад байх юм. УИХ-д том компаниудын хоорондын зөрчил орж ирчихээд талцаж хэрэлдээд байна. Энэ зохистой биш.
-Компаниудын зөрчил гэж та харж байна уу?
-Би УИХ-ын дарга байхдаа УИХ-ын тухай хоёр, гурван хуулийг бичсэн хүн. Тэр дунд УИХ-аас ажлын хэсэг гарч компаниудыг шалгахгүй. Яагаад гэхээр очиж байгаа хүмүүс улс төрийн зорилгоор асуудалд хандаад бизнес эрүүл саруул явах замыг хаадаг. Компаниудыг шалгах шаардлага гарвал зөвхөн төр өөрийнхөө бүтцээр дамжуулж шалгадаг. Улс төрийн зорилгоор хувийн ч бай, хувьсгалын ч бай аж ахуй нэгжүүдэд УИХ-ын гишүүд очиж шалгалт хийх нь буруу гэж үзэж хаасан байсан. Харин одоо шалгаад эхэлж байх шиг байна. Энэ их буруу. Бизнес, зах зээлийн эдийн засаг гэдэг бол шалгарлаар явдаг. Чөлөөт зах зээлд хуулийн хүчээр оролцох нь их муу.
-2007 оны УИХ-ын тогтоолоор 39 ордыг стратегийн ордод бүртгэх үүрэг өгсөн ч Засгийн газар хийгээгүй өнөөдрийг хүрсэн байна. Ордуудыг стратегийн ордод оруулахгүй байх улстөрчдийн лобби их байдаг уу?
-1994 онд Ашигт малтмалын тухай хуулийг баталсан. Тухайн үеийн геологийн том мэргэжилтэн Ч.Хурц гуай, Б.Чимэд багш нарын бичиж байсан хууль. Тэр хууль хэрэгжиж байхад М.Энхсайхан Ерөнхий сайд болоод Дэлхийн банкны төслөөр Ашигт малтмалын тухай хууль гэж гаргасан. Барууны орнуудад тэр дундаа клончлолыг дээд цэгт нь хүртэл ажиллуулсан орнууд жижиг орнуудад хуулийн тулгалт хийж, хуулиа гаргуулж аваад хуулиар нь дамжиж улс төр эдийн засагт нь орж ирдэг. 1998 оны Ашигт малтмалын тухай хууль тийм хууль байсан юм. Анхны өргөдлөөр лиценз өгдөг. Тэр үед Ашигт малтмалын газар байсан. Өдөр шөнөгүй 24 цагийн оочиртой бөхчүүд очоод зогсчихсон бөөн юм болж байсан. Тэр хуулиар нэлээд яваад би УИХ-ын дарга байхдаа энэ хууль болохгүй юм байна, гол ордууд дээрээ төрийн хяналт байх ёстой юм байна гээд стратегийн орд гэдэг заалттай хуулийг батлуулсан. Энэ хуулийг батлаад байж байхад над дээр гадаадын Элчин сайд орж ирж байсан. Би тэр Элчин сайдтай муудалцаад, “Монгол асуудлаа дангаараа шийдвэрлэх эрх олж авсан. Энэ эрх чөлөөнд гадаадын хэн нэгэн Элчин сайд халдаж болохгүй. 14 хоногийн дотор энэ хуулийг батална” гэж хэлсэн. Тэгээд яг 14 хоногийн дотор баталсан. Хууль батлагдсаны дараа 50-иад ордыг стратегийн ордод бүртгэх санал Засгийн газраас орж ирээд материал нь бүрэн 17 ордыг бүртгэж, баталсан. Миний гарын үсэгтэй. Үлдсэнийг нь материалаа бүрдүүлж оруулж ир гээд буцааж байсан юм.
Энэ асуудалд Баялгийн сангийн тухай хууль батлаад өөрөөр хандаж байгаа бол хэлцэл хийгээд л шийдчих юм. Хоорондоо хэрэлдээд, элдэв улс төр хийгээд, УИХ-д оруулж ирж улсын хэрүүл болгоод байх хэрэггүй л асуудал. Төр нь ч, компаниуд нь ч ойлгочих асуудал.
-Үлдсэн ордуудыг яагаад УИХ-д дахин оруулж ирээгүй юм бэ?
-Засгийн газрууд нь анхаарлаа сулруулаад асуудал оруулж ирэхгүй л байсан юм байлгүй. Баялгийн сангийн тухай хууль батлагдаад дахиж энэ асуудал идэвхтэй яригдаад явж байна. Гэхдээ цэвэр хуулийн талаас харахад компаниудыг буруутгаж хэрэггүй. Учир нь тэр компаниуд тухайн үед мөрдөж байсан хуулийн дагуу л авсан. Тэдний буруу гэж байхгүй.
-Төрийн өндөр албан тушаалтнууд хууль бусаар хөрөнгөжсөн бол хөрөнгийг нь хураах хуулийн төслийг Хууль зүйн сайд боловсруулж байгаа гэсэн. Та үүнд ямар байр суурьтай байна вэ?
-Үүнийг ярьж байгаа хүнээс нь асуу. Ер нь бол ийм зүйлд ханддаг хууль бол Эрүүгийн хууль. Эрүүгийн хуульд шийдэх ял, зүйл заалт нь байгаа. Хөрөнгийг нь хураадаг заалт байгаа. Эрүүгийн хуулиас өөр зарчмаар явагдаж болдоггүй. Би Эрүүгийн хуультай их удаан зууралдсан хүн шүү дээ. Манай 2002 оны хууль бол Германы толгой эрдэмтэд сууж байж суурийг нь бичиж байсан. Би ажиллаад Монголын нөхцөлд тааруулж батлуулсан. Харамсалтай нь тэр хуулийг 2012 оны УИХ оролдоод юу ч биш болгоод хаячихсан. Үүнээсээ гарч чадахгүй байгаа.
