Иргэн А.Кадырбек УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулийн 30.8 дахь заалт буюу “Авлига, албан тушаалын гэмт хэрэг үйлдсэн нь шүүхээр тогтоогдсон хүнийг нэр дэвшүүлэхийг хориглоно” гэсэн заалт нь Үндсэн хуультай зөрчилдөж байна гэж үзэн Цэцэд хандсан тухай өмнө нь мэдээлсэн. Түүнээс гадна Н.Энхбаяр УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулийн зарим заалт нь Үндсэн хууль зөрчиж байна гэж үзэн өчигдөр Цэцэд ханджээ.
Тэрээр Цэц илгээсэн мэдээлэлдээ "Сонгуулийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулж, шинэчилсэн найруулгаар хуулийг батлахдаа Үндсэн хуулийг зөрчсөн ноцтой заалтуудыг оруулсныг эс зөвшөөрч, хүчингүй болгуулахаар энэхүү өргөдлийг гаргаж байна.
Үндсэн хуулийн 3-р зүйлийн 3.1-д “Монгол Улсад засгийн бүх эрх ард түмний мэдэлд байна. Монголын ард түмэн төрийн үйл хэрэгт шууд оролцож, мөн сонгож байгуулсан төрийн эрх барих төлөөлөгчдийн байгууллагаараа уламжлан энэхүү эрхээ эдэлнэ”, Үндсэн хуулийн 16-рт зүйлийн 16.9-д “шууд болон төлөөлөгчдийн байгууллагаараа уламжлан төрийг удирдах хэрэгт оролцох эрхтэй. Төрийн байгууллагад сонгох, сонгогдох эрхтэй. Сонгох эрхийг 18 наснаас эдэлнэ” гэсэн заалтууд нь Монгол Улсын иргэн бүрийн хүний эрх, эрх чөлөөгөө эдлэх ардчилсан зарчим, салшгүй эрхийг тунхаглан зарлажээ. Гэтэл УИХ-аас Сонгуулийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулахдаа, Монгол Улсаас гадаадад ажил хөдөлмөр эрхлэн амьдран сууж байгаа, мөн сурч боловсрон байгаа иргэдийнхээ сонгуульд санал өгөх эрхийг хангаж зохицуулаагүй орхигдуулсан нь Үндсэн хуулийг ноцтой зөрчсөн байна.
СЕХ-ны дарга Ч.Содномцэрэн “Гадаад улс оронд байгаа сонгогчдын саналыг энэ удаад авахгүй. Холимог тогтолцоогоор явуулсан бол боломжтой байсан” гэж тайлбарлаж байгааг хүлээж авах ямар ч боломжгүй. Гадаад улс оронд байгаа сонгогчдын саналыг авах эсэх нь хууль тогтоогчийн болон төрийн аль нэг байгууллагын дурын асуудал биш, харин санал өгөх боломжийг хангах хууль эрх зүйн зохицуулалтыг заавал шийдвэрлэх үүрэгтэй. Тэгээд ч иргэдийнхээ Үндсэн хуулийн эрхийг хүндэтгэж дээдэлсэн бол тэдний санал өгөх боломжтой тогтолцоогоор сонгуулийг явуулах хэрэгтэй байсан. Ер нь одоогийн Сонгуулийн хуулиар ч гадаадад байгаа иргэд санал өгөх боломжтой байгаа юм. Монгол Улсын зарим иргэд гадаадад ажиллаж, сурч, амьдарч байгаа нь тэдний буруу биш.
Монголын төр иргэн бүрийнхээ төлөө, тэдний ажиллах, амьдрах боломжийг тэгш хангасан бол иргэд маань гадаад руу яваад байхгүй нь ойлгомжтой. Монгол Улсад ажил хөдөлмөр эрхлэх боломжгүй, амьдралд нь хүрэлцэхүйц орлого олдохгүй, амар тайван амьдрах нөхцөл хангагдахгүй байгаа зэрэг бодит шалтгааны улмаас гадаадад байгаад нь тэдний эдлэх улс төрийн эрхийг нь хасч болохгүй билээ. Гадаадад ажиллаж, амьдарч байгаа бүх иргэд Монгол Улсын иргэд бөгөөд тэдний иргэний эрхийг хасаагүй. Тэд Монгол Улсдаа байгаа бүх иргэдийн адил Үндсэн хуулиар тогтоосон эрх, эрх чөлөөгөө эдлэх ёстой. Тэр тусмаа Үндсэн хуулиар тогтоосон сонгох, сонгогдох эрхээ хэнээр ч заалгахгүй эдлэх ёстой билээ. Гадаадад байгаа иргэдийн сонгуульд оролцох эрхийг хассанаараа УИХ нь Монгол Улсын иргэдийнхээ халдашгүй эрхэд халдсан, нөгөө талаар Үндсэн хуулийг ноцтой зөрчиж байна. Үүнийг засч залруулах, Үндсэн хуулиа хамгаалах, түүнийг зөрчсөн зөрчлийг арилгах үүрэг Цэцэд ногдож байна.
УИХ сонгуулийн тухай хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийн 29-р зүйлийн 29.8-д “Авлига, албан тушаалын гэмт хэрэг үйлдсэн нь шүүхээр тогтоогдсон бол нэр дэвшихийг хориглоно” гэсэн заалт оруулсан нь мөн Үндсэн хуулийн сонгох, сонгогдох эрхийг зөрчөөд зогсохгүй, Цэцийн 2008 оны тавдугаар сарын 14-ний 06-р дүгнэлтэд “Хууль тогтоогч УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулинд нэр дэвшигчид тавих шаардлагад ялгүй байх гэсэн заалтыг оруулснаараа ялгүйд тооцох гэсэн ойлголтоос агуулгын хувьд өөрчлөгдөж Эрүүгийн хуулийн тусгай ангид заасан гэмт хэрэгт ял шийтгүүлсэн этгээдийн улс төрийн эрх буюу УИХ-ын гишүүнээр сонгогдох эрхийг ял шийтгүүлсний дараа бүх насаар нь хязгаарлаж байгаагаараа Үндсэн хуулийн зөрчлийн шинжийг агуулсан байна.”, “УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулийн 27 дугаар зүйлийн 27.4-т “Нэрт дэвшигч нь … дараахь шаардлагыг хангасан байна” гээд 27.4.3-т ялгүй байх гэж заасан нь Үндсэн хуулийн Арван зургадугаар зүйлийн 9 дэх хэсгийн “ …төрийн байгууллагад сонгох, сонгогдох эрхтэй”, Хорин нэгдүгээр зүйлийн 3-т “УИХ-ын гишүүнээр Монгол Улсын 25 нас хүрсэн, сонгуулийн эрх бүхий иргэнийг сонгоно” гэсэн заалтыг тус тус зөрчсөн байна” гэснийг УИХ Цэцийн энэхүү дүгнэлтийг хүлээн авч, Сонгуулийн хуулинд зааж тогтоосон хүний сонгогдох эрхийг зөрчсөн заалтыг хүчингүй болгосон, мөн Үндсэн хуулийн Цэцийн энэ дүгнэлт одоог хүртэл хүчин төгөлдөр байтал үл хайхарч, Үндсэн хууль зөрчсөн заалтыг илтэд санаатайгаар дахин оруулж ирж байгаа нь Үндсэн хуульд халдсан бусармаг явдал, төрийн эсрэг гэмт хэргийн шинжтэй санаатай үйлдэл гэж үзэхээс аргагүй байна. Тиймээс Монгол Улсын гадаадад байгаа иргэдийнхээ Үндсэн хуулиар тогтоосон, эдлэх ёстой сонгох, сонгогдох эрхийг Сонгуулийн хуульд хуульчлан тогтоогоогүй нь Монгол Улсын Үндсэн хууль зөрчсөн тухай, Сонгуулийн тухай хуулийн 29 дүгээр зүйлийн 29.8-р заалтыг хүчингүй болгох өргөдлийг тус тус гаргаж байгааг хүлээн авч шийдвэрлэнэ үү" гэжээ.
